Sokak lambası; direkler üzerinde yer alan ve sisteminde ışık kaynağı bulunan, hava karardığında otomatik olarak devreye giren, yolları ve çevreyi aydınlatan bir çeşit aydınlatma aracıdır. Işığa duyarlı olarak üretilen sokak aydınlatma armatürleri, akşam karanlığında veya havada sis olduğu zaman kendiliğinden çalışmaya başlamaktadır. Elektrik ve telefon direklerinin üzerinde ya da bağımsız konumlarda bulunabilir.

Dünya’daki ilk sokak lambası Endülüs Emevileri zamanında İspanya’nın Kurtuba şehrinde yapılmıştır. Her yüz metrede bir içerisinde gaz lambası olan direkler ilk yol lambaları olarak kabul edilmiştir. Sokak lambası nedir? Sokak lambalarının tarihçesi gibi soruları ve aklınıza takılanları daha detaylı yanıtlandıralım…

Sanayileşme Öncesi Sokak Lambaları ve Aydınlatma

İlk lambalar Yunan ve Roma uygarlıkları tarafından kullanılmış olup o çağlarda güvenlik amacıyla tercih edilmiştir. Sokak aydınlatma için genel olarak yağ lambaları kullanılmıştır. Uzun süre kullanılabilmesi nedeniyle ekonomik çözüm olmuştur. Orta Çağ’a kadar sokak lambalarını yakmakla görevli olan kişiler vardır.

Ardından şehirlerde yol aydınlatması için mum ışığı kullanılmıştır. Bazı kaynaklar, sokak aydınlatmasının ilk olarak 1417 yılında Londra’da Belediye Başkanı Sör Henry Barton tarafından düzenlendiğini belirtmektedir. Diğer Avrupa ülkelerinde ise her evin önünde içinde mum bulunan fenerler yer almıştır. 1594’te Paris polisi şehrin her mahallesindeki fenerleri yerleştirme sorumluluğunu üstlenmiştir. 1667’de, Kral 14. Louis yönetimi altında, kraliyet hükümeti sokaklara fenerler yerleştirmeye başlamıştır.

Sokak aydınlatması olarak kullanılan fenerler, sokağın ortasında altı metre yükseğe asılmış ve on sekiz metre arayla yerleştirilmiştir. 1817 yılından sonra Paris’te 4694 sokak lambası bulunmaktaydı.

Gaz Lambası Aydınlatması

Sokak lambası led teknolojisine ulaşana kadar belli yakıtların kullanılması söz konusu olmuştur. Stephen Hales 1726’da kömürü damıtılması ile yanabilir bir sıvı elde etmiştir. John Clayton ise 1735’te bu gazın yana bilirliğini keşfetmiştir.

William Murdoch, gazın yanma özelliğini kullanarak kömür gazının işlevini belirlemiştir. Kömür gazını 1792’de Cornwall, Redruth’taki kendi evinde kullanmıştır. 1802 yılında ise açık alanda kullanılmaya başlanmıştır. Sokak lambası, 1817’de Paris’te üzeri kapalı bir alışveriş sokağı olan Passage des Panoramas’ta uygulanmıştır. 1829’da Carrousel Meydanında ve sonra da Paix Caddesinde, Vendôme Meydanında, Castiglione Caddesinde kullanılan yol aydınlatmaları 19.yüzyılda tüm şehre yayılmıştır.

Amerika şehirlerine ve Avrupa’ya yayılan sokak lambaları, petrol gazının kullanılmasıyla birlikte daha da geniş bir alana yayılmıştır. Modern sokak lambası kullanımı Avusturya İmparatorluğuna bağlı Lviv’de 1853’te tanıtılmıştır. 2009’da ise turistik amaçla tekrar kullanılmaya başlanmıştır.

Ark Lambaları ve Akkor Aydınlatma

Sokak lambası hakkında bilgi vermeye devam edecek olursak ilk elektriğin ark lambalarında kullanıldığını söyleyebiliriz. 1875’te Rus Pavel Yablochkov tarafından geliştirilen “Elektrik kandili” oldukça geniş kullanım alanına sahip olmuştur. Karbon ark lambaları da şehirlerde kullanılmıştır.

1878 yılında ilk elektrikli sokak lambaları Paris’te, Paris Evrensel Fuarının açılışını kutlamak için Opera Bulvarına ve Etoile Meydanına, Zafer Tankının çevresine yerleştirilmiştir. Londra’da elektrikli ark lambaları ile aydınlatılan ilk yerler 1878’de Holborn Viyadüğü ve Thames Rıhtımı olmuştur.

Ark lambası Siemens & Halske firmasından Friedrich von Hefner-Alteneck tarafından geliştirildiğinde büyük bir adım atılmış olmuştur. Ancak ark lambalarının 2 büyük dezavantajı vardı. İlk olarak, yoğun ve sert bir ışık yayıyorlardı; ikincisi bakımı pahalıydı. 19.yy sonunda ucuz, dayanıklı ve parlak akkor ampullerin geliştirilmesi ile birlikte, ark lambaları sokak aydınlatması kullanımından kaldırılmıştır.

Yüksek yoğunluklu akım lambalarının üretilmesine kadar akkor lambalar öncelikle sokak aydınlatması için kullanılmıştır. Tek bir lamba yandığı takdirde tüm sistemin karanlığa gömülmesinden kaçınmak için her sokak lambası, devrenin sağlam kalmasını sağlayan bir araçla donatılmıştır. Film devre kesici icat edildikten sonra lambayı ve yansıtıcıyı montaj kolundan ayıran büyük porselen yalıtkan ile ayırt etmek mümkün olmuştur.

Modern Sokak Lambalarının Üretimi

Led sokak lambası ya da modern yol aydınlatma armatürleri, çoğunlukla da HPS (high pressure sodium) yüksek basınçlı sodyum lambasıdır. Düşük elektrik tüketimi ile çalışan sokak aydınlatmaları, avantajlı aydınlatma sağlamaktadır.

Sokak aydınlatma amacıyla LED sokak armatürü, yüksek skotopik lümen düzeyleri sağlayan beyaz bir ışık yaymaktadır. Daha düşük watt ve daha düşük fotopik lümenli sokak lambaları, mevcut yol lambalarının yerini almaktadır. Ayrıca yol aydınlatma armatürleri, enerji tüketimini olduğu kadar ışık kirliliğini de azaltmaktadır.

Günümüzde sokak lambası olarak farklı markaların ürünleri bulunurken doğaya dost ve enerji tasarrufu sağlayan led teknolojisinden yararlanılmaya başlanmıştır. LED sokak aydınlatma ürünleri var olan ve aşırı enerji tüketen yol lambaları ile değiştirilmektedir.